شیراز یکی از مهمترین شهرهای ایران از نظر موقعیت جغرافیایی، استراتژیکی، تاریخی و فرهنگی می‌باشد. نقش و اهمیت این شهر را در طول تاریخ ایران به راحتی می‌توان لمس کرد. بزرگی این شهر در طول تاریخ ارتباط مستقیمی با قدرت اقتصادی شهر داشته و پشتوانه این اقتصاد پویا قطعاً بازارهای شهر بوده است.
پیش از اینکه مراکز خرید امروزی در میانه شهرها سربرآورند، بازارها محل خرید و فروش کالاهای روزمره مردم بودند. امروزه نیز این بازارها اصالت خود را حفظ کرده‌اند و در همان شکل قدیم خود به داد و ستد می‌پردازند. از این دست بازارها در شهر شیراز نیز وجود دارد که عبارتند از:
1. بازار حاجی
یکی از قدیمی‌ترین بازارهای شهر شیراز، بازار حاجی نام دارد که قدمت آن ۱۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود. در این بازار اجناس مختلفی از جمله پوشاک محلی و سنتی، صندوقچه، ترمه، محصولات خشکبار، لوازم بهداشتی، لوازم خیاطی، پارچه‌های رنگی، دیگ و پایه و … در دسترس شما قرار دارند و می‌توانید آنها را تهیه کنید.
2. بازار وکیل
ما در ایران، بازارهایی داریم که قدمت چند صدساله آنها، گوشه‌ای از تاریخ سرزمین اهورایی را به تصویر می‌کشد و دیدنشان هر بار، ناگفته‌های بسیاری را عیان می‌کند و بازار زیبای وکیل شیراز نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بازار وکیل یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران و از مهمترین بازارهای شهر شیراز از گذشته تاکنون بوده و یادگاری زیبا از کریم خان زند می‌باشد که به فرمان ایشان در سال (۱۱۷۲- ۱۱۹۳ ه.ق) ساخته شده و اکنون در مرکز شهر شیراز (شرق میدان شهدا) قرار گرفته است. این اثر در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند.
معماری و بنای بازار وکیل شیراز
گمان می‌رود شاه زند معماری این بنا را از بازار قدیمی لار و همچنین بازارچه بلند اصفهان از آثار دوران شاه عباس کبیر برگرفته و ساخته است. اما عرض بازار وکیل از سایر این بازارها بیشتر بوده و همچنین ۷۴ دهانه طاق ضربی بازار با ارتفاع بیش از ۱۱ متر مرتفع‌تر از طاق سایر بازارها است. این بنا با رنگ زرد و طرح‌های گلدانی، معرف سبک اختلاط است که در زمان قاجاریه رایج بوده است.
این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای عبور و مرور (فضایی برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به ارتفاع تقریبی ۲ پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (محل فروش) و پنج در بزرگ در چهار سوی آن می‌باشد قلب تپنده اقتصاد شهر بوده و در راهی که از تنگه الله اکبر (شمالی‌ترین نقطه شیراز) به دروازه اصفهان منتهی می‌شود در داخل حصار شهر ساخته شده و بازرگانان بسیاری به آن رفت و آمد داشتند. همچنین بازار وکیل سازمانی داشته که بازرگانان می‌توانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در مواقع لزوم از آن استفاده نمایند.
شاخه اصلی بازار از دو راسته شمالی و جنوبی تشکیل شده که خود راسته شمالی دو بخش است؛
• بازار نو: بازار نو از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا چهارراهی که کاروانسرای گمرک در ضلع جنوب شرقی آن قرار گرفته، کشیده می‌شود.
• راسته شمالی: راسته شمالی هم از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا چهارسوق ادامه پیدا می‌کند. شرق راسته شمالی هم به بازار ترمه‌فروشان می‌رسد.
اما محبوب‌ترین قسمت بازار شیراز، راسته جنوبی آن است. جایی که به راسته بزازان معروف است و از چهار سوق شروع می‌شود و به سرای مشیر می‌رسد.
راسته شمالی- جنوبی بازار از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا کوچه جنوبی سرای مشیر ادامه می‌یابد. در دو طرف این راسته هر قسمت ۴۱ جفت (۸۲ باب) مغازه وجود دارد که در جلوی هر یک سکویی از قطعات سنگی بزرگ که بر روی آن ترنج‌هایی برجسته حجاری شده است به چشم می‌خورد. در این بازار برای مصونیت از رطوبت، مغازه‌ها را در حدود یک متر فراتر از سطح زمین ساخته‌اند. مغازه‌ها اغلب دارای پستو بوده و در دو طبقه طراحی شده‌اند.
در وسط حیاط و زیر سقف چهارسوق، یک حوض مرمرین بزرگ هشت ضلعی قرار داشته که لبه و پاشویه آن از سنگ‌های مختلف یکپارچه ساخته شده و دارای سه فواره و باغچه‌هایی در 4 طرف می‌باشد. آب این حوض از یک آبراه تأمین می‌شود، که در حال حاضر به دلیل بالا آمدن سطح بازار از بین رفته اما آبراهه همچنان وجود دارد.
چهارسوق:
چهارسوق با تزئیتات گوشواره‌ای، طاق‌ها و کنج‌هایش، زیباترین بخش بازار وکیل است. کلوچه، مسقطی لارستان، نان برنجی فسایی و نان یوخه را می‌توان از چهارسوق خرید و همچنین در این بخش، فرش‌های دستباف و گلیم و گبه‌های عشایر هم با طرح و رنگ‌های زیبا به فروش می‌رسد.
سرای مشیر:
سرای مشیر یا سرای گلشن از آثار دوره قاجاریه در شیراز است که در انتهای جنوبی بازار وکیل در گوشه شرقی آن قرار گرفته است این سرا که دارای طرح و نقشه‌‌ای دایره‌ای (هشت گوش) است و حیاط بزرگ و مصفایش موجب محبوبیت دوچندانش شده، توسط میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک احداث شده است. صنایع دستی مثل خاتم‌سازی، معرق، حکاکی و قلم زنی روی مس و برنج، سنگ‌های تراش خورده قیمتی و زیورآلاتی مثل طلا و نقره را می‌توان از سرای مشیر تهیه کرد.
بازار علاقه‌بندها:
قسمت شرق چهارسوق که آن را بازار علاقه‌بندها می‌نامند دارای ۱۹ جفت مغازه است که هم‌اینک مرکز فرش است و هم مغازه‌های عطاری نیز در این قسمت قرار دارد.
بازار ترکش‌دوزها:
قسمت غربی چهار سوق که آن را بازار ترکش‌دوزها می‌نامند و دارای ۱۰ جفت مغازه است هم‌اینک مرکز فروش فرش‌های ایرانی است. با گردش در این بازار می‌توانید تعداد زیادی گردشگران خارجی را ببینید که از صنایع دستی ایران سوغات به کشور خود می‌برند.
بازار ترمه فروش‌ها:
در شمال‌شرقی این بازار چند کاروانسرای قدیمی به نام‌های روغنی، گمرک و احمدی ساخته شده است که بازار ترمه‌فروش‌ها می‌باشد و هر یک از این کاروانسرها دارای چندین حجره هستند. حجره‌های طبقه یا اشکوب اول تودرتو می‌باشد و به وسیله راهرویی به حیاط متصل می‌شوند. این حجره‌ها دارای درهای چوبی منبت و مشبکی هستند که از چوب ساج ساخته شده‌اند.
بازار شمشیرگرها:
در ضلع جنوبی چهارسوق در موازات با بازار ترکش‌دوزها بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلوی سر در مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگرها معروف است که قدیم‌ها محلی بوده برای فروش سلاح‌های سرد و این روزها محلی است برای فروش صنایع دستی عشایر. مثلاً می‌توان از این بخش پارچه خرید و همانجا به دست خیاط‌ها سپرد تا پیراهنی از آن دربیاورند.
یکی از مهمترین سوغات‌های شیراز، انواع عرقیجات و آبلیموست. این عرقیجات به همراه بهارنارنج و خلال نارنج و پونه کوهی جزو اصلی‌ترین چیزهایی هستند که می‌توانیم آنها را از پشت ارگ کریم‌خانی معروف به پشت زندان تهیه کنیم.
در دوره‌های متفاوت و با گذشت سال‌ها از تأسیس این مکان، با وجود تعمیرات و تغییرات اساسی که در کالبد این بازار صورت گرفته (برای مثال در سال 1315 خورشیدی با احداث خیابان زند، ارتباط راسته شمالی با ادامه خود تا چهارسوق بازار قطع شد و بخشی از راسته شمالی شامل 8 طاق و کاروانسرای قوامی و قسمتی از کاروانسرای روغنی به ناچار تخریب شد) همچنان کارایی اقتصادی خود را حفظ کرده و هنوز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. بنای بازار از جنس گچ و آجر و آهک ساخته شده است و ستون‌هایی از جنس سنگ تراشیده، ساختمان آن را به یکی از مستحکم‌ترین بناهای ساخته شده در عهد خود تبدیل کرده است.
مانند تمام بازارهای سنتی، بخش‌های مختلف بازار وکیل هم در قدیم به نسبت مشاغلی که در هر بخش بازار تجمع کرده بودند به نام‌های خاصی مثل بازار بزازان، بازار مسگرها، بازار کلاهدوزها و اسامی از این دست شناخته می‌شدند. در حال حاضر هم با وجود جریان داشتن امور اقتصادی و داد و ستد در بازار وکیل روح اصلی بازار حفظ شده اما قسمت‌های مختلف بازار با نام‌هایی مثل بازار وکیل جنوبی و بازار روح‌الله روی تابلوهای راهنما نشان داده شده است.
منابع:
http://namnak.com/-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1 %D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84.p59822
https://www.beytoote.com/iran/bastani/mart-vakil.html
https://www.karnaval.ir/shopping-centers-shiraz-traditional-market