نگاهی به بازارهای ایران از گذشته تا حال: بازار اصفهان
شهر اصفهان با پهنه‌ای حدود دویست و پنجاه کیلومترمربع، در دل فلات ایران قرار دارد. این شهر از روزگاران کهن تاکنون به نام‌هایی چون آپادانا، آصف‌هان، اسباهان، اسبهان، اسپاتنا، اسپادنا، اسپاهان، آسپدان، اسپدانه، اسپهان، اسپینر، اسفاهان، اسفهان، اصباهان، اصبهان، اصپدانه، اصفاهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، جی، رشورجی، سپاهان، سپانه، صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی و نصف جهان سرشناس بوده است.
وقتی “رنیر”، شاعر فرانسوی اصفهان را در اشعارش نصف جهان خواند، بی‌شک شگفتی‌های میدان نقش جهان را در خاطر خود داشت. این میدان که در ابتدا باغی بزرگ بوده است در سال 1011 قمری به دستور شاه عباس به عنوان مرکز پایتخت صفوی و جایگاه بهترین بناهای این دوره برگزیده شد.
میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.
در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیم‌ترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف‌الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی‌قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده است. اطراف میدان را چهار بازار بزرگ احاطه کرده‌اند.
بازار مهمترین محور و شاهراه ارتباطی در شهرهای قدیمی بود و بیشترین تردد شهروندان در آن صورت می‌گرفت. بازار مهمترین کانال ارتباطی شهر بود که نه تنها مردم در آن حضور داشته بلکه کالاها و سرمایه‌ها در آن به جریان می‌افتادند، و نیز اطلاعات، اخبار و آگهی‌ها از طریق آن به اطلاع شهروندان می‌رسید و غالباً عده‌ای جارچی یا منادی، خبر را در بازار اصلی شهر جار می‌زدند. این عنصر اصلی كه در معماري اسلامي جایگاه خاصی دارد شامل دو راسته از مغازه‌هاي انبوه روبروی هم هستند كه معمولاً سقفی زیبا آنها را به هم ارتباط مي‌دهد. بازار در ساخت و سازهاي شهري به حدی اهمیت داشت كه پس از مسجد، هسته اوليه يك محله را تشكيل مي‌داد. به طوری كه در شهرهای بزرگ هر محله داراي يك يا چند بازارچه بود و يك بازار بزرگ و اصلي نيز نيازهاي مردم را تأمین مي‌كرد.
شهر اصفهان نیز به دلیل قدمت و عظمتی كه در طول تاریخ و مخصوصاً پس از ظهور اسلام داشته، از نظر تعداد بازارهاي باشكوه و جالب در ميان شهرهای كشور ما از مقام والايي برخوردار است؛ بطوري كه مورخين در ادوار مختلف به هنگام توصيف شهر از بازارهاي آن مطالبي نوشته و آنها را وصف نمودهاند. ناصر خسرو، سياحي كه در سال ۴۴۴ هجري قمري به اصفهان سفر كرده است ضمن توصيف بازارهاي متعدد شهر اصفهان از بازاري سخن مي‌گوید كه دويست صراف در آن به داد و ستد مشغول بوده‌اند. بازارهاي فعلي اصفهان كه يادگار عصر ديلميان و سلجوقيان و مخصوصاً صفويه هستند، در طول تاريخ همچون ساير بناها و آثار اين شهر تاريخي، فراز و نشيب‌هاي مختلفي را به خود ديده‌اند. يكي از جهانگردانی كه در حدود ۸۰ سال پيش به ايران سفر كرده است به تفصيل از بازارهاي اصفهان سخن گفته و بر تعدد و تنوع مشاغل بازار تأكيد نموده است. در طول بازارهاي اصفهان، چهارسوهاي بسيار زيبايي وجود داشته‌اند كه برخي از آنها هنوز نيز پابرجا بوده و بعضاً با همان كاربردهاي قدیم به كار مشغول هستند. يكي دیگر از جهانگردان كه او نيز در اواخر قاجار اصفهان را ديده، بازار اين شهر را بسيار ممتاز ناميده و از آن به عنوان یکی بزرگترین و باشكوهترين بازارهای ايران یاد میکند.
مهمترین بازار اصفهان بازار قيصريه است كه ميدان امام را به ميدان عتيق (كهنه) و اصفهان عصر سلجوقي وصل میکند. اين بازار در زمان صفويه يكي از باشكوهترين بازارهاي ايران و بزرگترين مركز داد و ستدی بوده است كه انواع پارچه‌هاي گرانقيمت و اجناس مختلف در آن به فروش مي‌رسيدند. بازار قیصریه در سال ۱۰۲۹ هجري قمري احداث گرديد و دروازه باشكوه و نفيس آن نيز قيصريه ناميده مي‌شد.
سردر قیصریه
سردر قیصریه بنایی در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان است. این بنا در گذشته نه‌چندان دور دارای سه طبقه و اکنون دارای دو طبقه میباشد. این سردر به بازار بزرگ اصفهان باز می‌شود و در گذشته راه اصلی بازار اصفهان بوده است. سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض بوده که حدود دهه ۱۳۴۰ شمسی به باغچه تبدیل شد، ولی اکنون احیا شده است. علت نامگذاری این بنا، شباهت آن به یکی از بناهای شهر قیصریه بوده است. بر بالای سردر، نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی به چشم می‌خورَد. ناقوس دیر هرمز و همچنین ساعت موجود در قلعه پرتغالی‌های جزیره هرمز (به قطر حدود ۸۰ سانتیمتر)، پس از فتح آن جزیره به اصفهان آورده شد و در بالای این سردر نصب شد.
عناصر موجود در بازار
راسته بازار قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده كه طبقه بالا به امور دفتري و بازرگاني اختصاص داشت و در طبقه پايين مغازه‌هاي اصناف گوناگون در كنار هم مستقر شده بودند. از اين بازار بزرگ و مجلل بازارهاي ديگري منشعب مي‌شدند كه برخی از آنها هنوز هم فعال بوده و به مشاغل مختلف اختصاص دارند. برخی از اين بازارها عبارتند از: بازار عربان، هارونيه، نيم آورد گلشن، مخلص، سماورسازها و مقصودبيك. در طول اين شاهراه سرپوشيده و مسقّف كه برخي از خارجيان آن را “گالری سرپوشيده” ناميده‌اند؛ ده‌ها مسجد به فعاليت‌هاي مذهبي پرداخته و بازرگانان و اصناف گوناگون در آنها به عبادت میپرداختند. مراكز فرهنگي هم به اعتبار و رونق بازار مي‌افزودند. مدارسي همچون مدرسه كاسه‌گران، هارونيه، نيم‌آورد، جده بزرگ، جده كوچك، ملاعبدالله و … که با معماري خاص ایرانی اسلامی، ده‌ها سال است موضوع كتاب‌ها، رسالهها و تحقیقات مهندسین و معماران و گردشگران گوناگون هستند. نهادهای اقتصادی نيز از دیگر جاذبه‌هایي هستند كه در بازارها وجود داشته‌اند. برخی از اين نهادها كه “تيمچه” و “سرا” نامیده مي‌شوند هنوز فعال هستند. مشهورترين اين سراها عبارتند از: سراي اردستاني‌ها، سراي خانی، سراي آقا، سراي پادرخت سوخته، سراي ميراسماعيل، سراي تالار، سراي خوانساري‌ها، سراي گلشن، سراي جارچي و سراي فخر. اين سراها به همراه كاروانسراهاي متعدد و پررونق، بازار اصفهان را به عنصری فعال تبدیل كرده بودند كه گردشگران با اشتياق از آن بازدید کرده و با دقت در سفرنامه‌هايشان معرفي مي‌نمودند.
ديگر بازارها:
در اطراف ميدان امام نيز بازارهاي مشهوري همچون بازار مسگرها، تركشدوزها، كلاهدوزها، لواف‌ها و آهنگرها وجود داشته‌اند كه تاكنون نام خود را حفظ كرده‌اند و به همان اسامي ناميده مي‌شوند.
چهارسوي مشهوري مانند چهارسوي نقاشي و عليقلي آقا و شيرازي‌ها و چهارسوي آجري از آثاري هستند كه همزمان با شكل‌گيري بازارهاي اصفهان برای انشعاب مسيرها و زیبايی بازارها احداث شده‌اند. محلات اصفهان هم داراي بازارهایي بودند كه برخی از آنها هنوز باقی هستند. مشهورترين آنها بازار دردشت، بازار بيدآباد و بازار ريسمان هستند.
منابع:
http://new.isfahan.ir/Index.aspx?page_=form&lang=1&sub=85&tempname=ICCNIsfahan&PageID=9692
http://anthropology.ir/dossier/656.html
https://dalahoo.com/news.cfm?id=2841
https://tripbama.com/fa
http://nedaesfahan.ir